Luizen & neten

Op de hele wereld bestaan er wel vierhonderd verschillende soorten luizen. Slechts drie daarvan leven op mensen, waaronder de kleerluis en de schaamluis. En misschien wel de allerbekendste: de hoofdluis. Hoofdluizen zijn insecten zonder vleugels van ongeveer twee tot vier millimeter groot (ongeveer zo groot als een sesamzaadje en bruin-grijs van kleur) en leven als parasieten op het behaarde hoofd van mensen. Luizen voeden zich met mensenbloed, gemiddeld 5 keer per dag. Zonder zichzelf te voeden met ons bloed kunnen ze maar 8 tot 24 uur overleven. Daarna drogen ze uit en sterven ze. Een hoofdluis is een parasiet dat uitsluitend op mensen leeft. Een hoofdluis kan niet op een dier overleven, je kan dus geen hoofdluis krijgen of geven door contact met dieren. Ze planten zich voort door eitjes (neten) te leggen die met een sterke soort ‘lijm’ stevig vastplakken aan de haren.

Hoofdluis vormt een groot probleem en vooral op basisscholen zijn de beestjes soms maar moeilijk uit te roeien. Luizen ademen door kleine luchtgaten op hun lichaam, tracheeën genaamd. Deze kunnen zij sluiten om wel 8 uur lang hun adem in te houden. Hun beten veroorzaken vaak een jeukende hoofdhuid en kunnen zelfs ontstekingen veroorzaken. Hoofdluizen kiezen graag warme en donkere plekken op de hoofdhuid, en dus vind je ze vooral achter de oren, langs de haarlijn, en in de nek. De luizen zijn niet bijzonder gevaarlijk en verspreiden ook geen ziektes, maar zijn wel erg vervelend en besmettelijk!

Zit hoofdluis alleen op vies haar?

Vroeger werd gedacht dat kinderen met luizen vies waren. Gelukkig is dat idee en het taboe rond hoofdluis grotendeels verdwenen, want met persoonlijke hygiëne heeft het niets te maken. Sommige mensen zijn tegenwoordig zelfs van mening dat hoofdluizen juist heel schoon haar prefereren. Maar ook dat is niet helemaal juist. De parasiet heeft géén voorkeur voor vieze of schone haren. Dus of je haar nu enorm vettig is of brandschoon, de hoofdluis kan in ieder haar prima vertoeven.

Levenscyclus

De eitjes van de hoofdluis worden neten genoemd. Niet alle neten die zij produceert zijn ook levensvatbaar. Die dode neten blijven halverwege het haar hangen. De neten die wel levensvatbaar zijn bevinden zich altijd dicht op de hoofdhuid. Dat is meestal achter de oren, onder de pony of in de nek, waar het klimaat voor de ontwikkeling van de neet optimaal is: warm en niet te droog. Een neet is mogelijk levensvatbaar wanneer het aan alle onderstaande criteria voldoet.

1. Wanneer de neet op 1 cm of minder verwijderd van de hoofdhuid aan het haar zit.
2. Wanneer de neet stevig vastgeplakt aan het haar zit.
3. Wanneer de neet licht- tot donkerbruin van kleur is.

De hoofdluis ontwikkelt zich in drie fases: neet (eitje), de onvolwassen luis (nimf) en de volwassen luis (imago). De vrouwtjesluis bevestigt de neten aan het haar met behulp van een lijmachtige substantie, minder dan een millimeter boven de hoofdhuid.

Na niet meer dan tien dagen kruipt er een onvolwassen luis uit het eitje die nog geen geslacht heeft: een nimf. Nimfen zijn meestal plat-liggend op de hoofdhuid te vinden. Bij een kambehandeling worden nimfen daarom vaak gemist doordat zij door de tanden van de netenkam glippen. Dit probleem bestaat gelukkig niet bij een behandeling met Licener. Hierbij worden ook alle nimfen gedood.

Wanneer een eitje (de neet) van de luis uitkomt, duurt het ongeveer zeven tot tien dagen tot het een volwassen hoofdluis is geworden. De totale ontwikkeling van neet tot volwassen luis duurt ongeveer 3 weken. Dan begint de voortplanting. Gedurende haar hele luizenleven kan het vrouwtje zo’n  80 tot 100 eitjes leggen.

Hoe verspreidt de hoofdluis zich?

De hoofdluis verspreidt zich uitsluitend door haar-op-haar contact. De beestjes kunnen niet springen, vliegen of zwemmen. Slechts héél snel klimmen. De rol van overdracht via kammen, mutsen, jassen, petten, sjaals, koptelefoons, knuffels en beddengoed is nooit wetenschappelijk aangetoond [Heukelbach et al., 2010; Speare et al. 2002; Speare et al. 2003]. De overleving van de hoofdluis is afhankelijk van omgevingstemperatuur en luchtvochtigheid. Onder normale omstandigheden blijft een volwassen luis op een hoofd gemiddeld 20 dagen leven. Gescheiden van het menselijk lichaam, dus zonder bloed, kan een volwassen luis bij kamertemperatuur (20°C) maximaal 2 dagen overleven. Echter hoofdluizen die op spullen worden aangetroffen, zijn meestal dood, ziek, oud of aangetast en spelen een verwaarloosbare rol in de besmettelijkheid [Maunder, 1983]. Zolang er levende luizen of nog niet uitgekomen neten op het hoofd aanwezig zijn, blijft iemand potentieel besmettelijk.

Controle

Hoofdluis begint vaak met jeuk, maar niet altijd. Als u controleert, kijk dan goed tussen de haren, vooral achter de oren en in de nek. U ziet de hoofdluizen dan bewegen. Ook als u geen luizen ziet maar wel grijswitte puntjes, is er waarschijnlijk sprake van hoofdluis. Die puntjes zijn eitjes van hoofdluis. Uit deze eitjes komen nieuwe hoofdluizen.

Het haar dient regelmatig gecontroleerd te worden voor hoofdluis, het liefst wekelijks. Bij het controleren kan een luizenkam worden gebruikt: dit is effectiever dan alleen een visuele controle van het hoofd. Kam het haar met een fijntandige kam boven wit papier of de wasbak. De luizen zullen op het papier of in de wasbak vallen als kleine grijsblauw of roodbruin gekleurde spikkels. Ze zijn zo groot als een sesamzaadje en bewegen. Wanneer u controleert zonder te kammen, is de kans groot dat u luizen mist.

Als ik luizen heb ontdekt, wat dan? Neem de volgende stappen:

1. Controleer alle gezinsleden.
2. Behandel gezinsleden die hoofdluis hebben. Er zijn drie behandelingsmethoden, lees hier meer.
3. Vertel mensen in de directe omgeving dat uw kind hoofdluis heeft. Denk aan school, kinderopvang, (sport)clubs, opa’s oma’s, de oppassen en ouders van vrienden.

Omdat hoofdluis besmettelijk is, is het advies om het haar zo snel mogelijk na detectie te behandelen met Licener anti-luisshampoo. Als er neten gedetecteerd worden, betekent dit overigens niet per se dat de persoon besmet is met hoofdluis: zelfs na behandeling met Licener kan er soms een dode neet vast blijven zitten in het haar. De lijm waarmee neten worden vastgemaakt aan het haar, is zeer hardnekking en lost niet op door gebruik van Licener. Een dode neet kan dus achterblijven in het haar, maar vormt geen risico meer wat betreft besmettelijkheid. Let wel op: andere luizenshampoos dienen wél meerdere malen herhaald te worden. Hierbij blijven er vaak namelijk wel levende neten achter. Neten groeien met het haar mee (ongeveer 1 cm per maand), dus hoe verder de neet van de hoofdhuid af is, hoe langer geleden deze gelegd is en hoe langer geleden de infestatie heeft plaatsgevonden. Neten die enkele centimeters van de hoofdhuid af liggen, zijn lege of dode neten.

Hoofdluis voorkomen

Immuniteit tegen hoofdluis bestaat niet en van de werking van preventieve producten is geen wetenschappelijk bewijs. Regelmatig controleren is eigenlijk de enige manier om hoofdluis en de terugkomst daarvan te voorkomen. Gebruik geen preventieve middelen, die werken niet.

Het advies voor aanvullende maatregelen zoals het wassen van beddengoed, knuffels en kleding etc. is ingetrokken door het RIVM. Er is namelijk geen wetenschappelijk bewijs voor de effectiviteit van deze maatregelen.

Indien hoofdluis is aangetroffen, dient iedereen in het huishouden te worden gecontroleerd op hoofdluis door hun natte haar te kammen met een luizenkam. Regelmatig controleren is uiteindelijk de beste maatregel die er is.

Er is geen reden om thuis te blijven nadat de besmette persoon behandeld is. Wel is het belangrijk om het te melden op school, sportclub of kinderopvangcentrum. Zij kunnen dan ook controleren en zo voorkomen dat kinderen opnieuw besmet raken. Vooral op school is het belangrijk om alle kinderen uit een groep tegelijk te controleren. Bovendien moet de behandeling van kinderen met hoofdluis op dezelfde dag starten. Dit voorkomt dat de luizen zich toch verspreiden. Daarnaast is het advies om de hele schoolklas twee weken later opnieuw te controleren. Ook moeten kinderen zo veel mogelijk direct hoofd-tot-hoofd contact met vriendjes en vriendinnetjes vermijden tijdens het hebben van hoofdluis en vlak na een antihoofdluisbehandeling.

Omdat de overdracht van hoofdluizen via kammen, mutsen, jassen, petten, sjaals, koptelefoons, knuffels en beddengoed eigenlijk nooit wetenschappelijk is aangetoond, worden geen omgevingsmaatregelen geadviseerd door het RIVM. Er is onvoldoende bewijs en om die reden worden ook luizencapes- en zakken niet aangeraden.